De fikse regenbui na ons optreden op het Teichmannplein was bijna dodelijk voor mijn exemplaar van het boek “Constance Teichmann”. Geef toe; een echte Choralezanger wil dit toch gelezen hebben? Ik neem je graag mee naar het midden van de 19e eeuw in Antwerpen, naar Constance en haar muzikale erfenis. Mijn gids is co-auteur Rita Vanderheyden.
“Uffra Konstans”
Laten we toch maar even beginnen bij Constance zelf. Onbaatzuchtige bezielende kracht van het kinderziekenhuis Louise-Marie, maar ook een begenadigde muzikante en zangeres, een echte diva zelfs. Een sleutelfiguur in het 19e-eeuwse Antwerpen. Dankzij het boek krijgen we eindelijk een helder beeld van hoe ze echt was en dat is toch enigszins anders dan wat haar beroemde nicht Marie-Elisabeth Belpaire over haar vertelde.
De foto’s van Constance roepen misschien het beeld op van een stille teruggetrokken vrouw, maar nee hoor, ze had best wel temperament. Twee citaten op de flap van het boek maken dat duidelijk: “Als ik wil, dan wil ik” en een scène thuis waarbij Constance een Beethovenstuk instudeert met vader en zussen en hen echt doet afzien qua interpretatie en snelheid. Belpaire schrijft: “Als een veldheer stond ze aan het hoofd der vier spelers. Volgen moest men. Ze was de kleinste der vier zusters maar ook de dapperste, de vinnigste, de meest kordate.”
Bourgeoisie en liefdadigheid
In maart 1845 werd de Société des Dames de la Charité opgericht. Bij de stichters zien we onder meer Constance en haar drie zussen. Een eerste concert, op vrijdag 28 maart 1845, bracht meteen 2 000 frank op, geen onaardig bedrag voor die tijd. Het is trouwens die Société die het kinderziekenhuis heeft opgericht, niet Constance zelf. Het kinderziekenhuis had natuurlijk veel geld nodig. De missie van Les Dames was tweeledig; muzikaal artistiek werk en liefdadigheid voor het ziekenhuis. Constance - met haar mooie sopraanstem en haar ruime bekendheid - speelde daarin een cruciale rol. Rita Vanderheyden: “Les dames slaagden erin om hun avonden specialer te maken dan andere liefdadigheidsconcerten: uitnodigingen op naam creëerden een soort exclusiviteit, feestelijke kledij droeg bij tot de sfeer en als er dan gecollecteerd werd, wilde niemand onderdoen voor buurman of -vrouw”.
Dames van Liefdadigheid
Naast Les Dames waren er nog liefdadige vrouwen in die tijd. Het kon niet op. In 1890 werden de Liefdadige Vrouwen van de Mathijs opgericht. Met carnaval gingen ze verkleed langs de koffiehuizen in de stad, schuddend met de collectebus. Ze zongen liederen en verkochten hun partituren voor het kindergasthuis. Bekende musici componeerden speciaal liederen voor deze Liefdadige vrouwen. Jaar na jaar kwamen er meer dames bij. “Elk jaar droegen ze een andere outfit die ze zelf bekostigden”, zegt Vanderheyden. En dat ging in stijgende lijn: “Met de opbrengst kon een ziekbed gesponsord worden, door het succes later een hele zaal en uiteindelijk kon een laboratorium in gebruik worden genomen door het bijeen gezongen geld van de Vrouwen”.
Toch waren de Liefdadige Vrouwen géén Dames de la Charité. Het gaat om twee afzonderlijke organisaties die soms wel eens verward worden. Rita Vanderheyden maakt het onderscheid: “Les Dames was een exclusieve bourgeois-organisatie, de Liefdadige Vrouwen waren arbeidersvrouwen. De twee groepen hadden wel hetzelfde doel, nl. geld inzamelen voor het kindergasthuis. Ze zorgden zo voor een constante geldstroom naar Louise-Marie”.
Amanda Selb en Pro Christo
In 1867 stierven de beide ouders van Constance. Ze besloot geen solo’s meer te zingen in het openbaar, ze wilde zich alleen nog toeleggen op koorzang. Ze begon meer en meer koren te dirigeren, ze vond ook dat de muziekkeuze in de kerk veel beter kon, d.w.z. ingetogener en specifiek voor de kerk geschreven. Hier moeten we het ontstaan van het koor “Pro Christo” situeren.
Rond die tijd verscheen ook Amanda Selb op het toneel. Een muzikale vriendin van Constance, die gaandeweg de solopartijen en later ook de dirigeerstok van Constance overnam. Ook Amanda Selb was een bijzondere persoonlijkheid, ze was een getalenteerde pianiste en mezzosopraan. Ze waagde zich aan repertoire van Beethoven, Gounod en Benoit. Ze speelde een prominente rol in het Antwerpse muziekleven. Rita Vanderheyden: “Voor Gounod organiseerde ze mee een festival in Antwerpen. Met Benoit zou ze zelfs een verhouding hebben gehad. Jan Dewilde, studiecentrum Vlaamse Muziek, is ervan overtuigd dat Benoits “Liefdesdrama aan zee” een gecodeerde getuigenis is van hun relatie”.
Amanda Selb zal jarenlang “Pro Christo” leiden, tot in 1915. In dat jaar nam Lodewijk De Vocht “Pro Christo” over. Hij liet meteen mannen toe, in 1916 doopte hij het koor om tot Chorale Caecilia, het begin alweer van een nieuw en rijkgevuld muzikaal hoofdstuk.
Interesse om het boek te lezen? Je kan het via de VZW aankopen en steunt hiermee ineens een goed doel. Bestellen kan met een mailtje naar bertlauwers@telenet.be