Een volksgericht. Wat tegenwoordig via sociale media gaat, vertaalde een geniale Bach vier eeuwen geleden in zijn Johannespassie. In dit religieuze drama krijgt het koor de rol van het volk. Het is een dubbelrol en alleen al daardoor ambivalent.
Enerzijds zijn we in de vertelling een soort van collectieve solist. Een haast karikaturaal ‘personage’. Geagiteerd, rauw, wreedaardig. Her en der plant Bach boze emoticons in de partituur: Jesum von Nazareth! Wäre dieser nicht ein Übeltäter! Nicht diesen! Weg, weg mit dem! 'Turbakoren' zijn dit. Het koor spreekt daarbij uit één mond. Het geeft uitgesproken commentaren, laat zich opjutten, schreeuwt om de doodstraf en gedraagt zich als een adrenalinebom. We zijn met z’n 120 vele malen groter dan het koor dat Bach in zijn tijd ter beschikking had. Je hoort nog beter dat wij een echte losgeslagen menigte zijn en niet een marginaal groepje schreeuwers.
Anderzijds zijn er elf ingetogen koralen. Hier reflecteert het koor en gaat het gesprek met zichzelf aan. Het tempo van de vertelling wordt gebroken, er worden rust- en ankerpunten gecreëerd. De mens bezint zich over zijn positie in de wereld, over goed en kwaad, de zin van pijn en lijden, zijn eigen keuzes, zijn nietigheid en zijn bijna pathetische behoefte aan steun. Ik word er zowaar zelf rustig van, de emotionele rollercoaster houdt even halt. Dat moet ook voor de kerkgangers in Leipzig zo geweest zijn. Ze luisterden misschien wel ademloos naar het verhaal, maar de koralen kenden ze!
Het Johannesevangelie is het meest uitgesproken van de vier evangelies over de schuld van de joden in de dood van Jezus. Dat knelt. Kunnen mijn joodse vrienden ook van deze prachtige muziek komen genieten? Mij Judenkönig! horen zingen? Een Nederlandse dirigent redt zich uit zijn dilemma met de stelling dat het hier niet de joodse mensen zijn maar de dogmatici, rigide hun Boek volgend. Een interpretatie die helpt.
Someone has to play the bad guy. Acteurs doen dat. Eerlijk, het wringt. Als koorzanger zing ik in deze Johannespassie teksten tegen mijn eigen gevoel, mijn geweten. Indien ik mijn eigen rechter was, ik zou er niet zomaar onderuit komen. Bin ich’s? Als mens wil ik echt niet iemand zijn die zwart-wit denkt. Verraadt. Met de meute mee heult. Het fatale Kreuzige ihn! eist. Iemand in nood niet helpt. Kiest voor een moordenaar. Spot met een weerloze mens.
Op het einde van deel 1 splitst een deel van het koor zich af en vormt een ‘jurykoortje’. In het verhaal gaat het om de hogepriesters, experten in de religieuze wetten. Zij waren het die Pilatus finaal over de streep trokken, niet met de beschuldiging van blasfemie maar met een slim politiek argument: Jezus ‘wederspreekt’ de Romeinse keizer. Met dit hypocriete handelen val ik van de ene ‘ongewenste’ rol in de andere.
Intussen geniet ik ongebreideld van de onwaarschijnlijk mooie en intelligente muziek. Na elke repetitie heb ik een paar oorwurmen. Sehet, deze koorzanger stapt gezwind over haar eigen schaduw. Bach trekt ons onverbiddelijk mee, zonder erbarmen met het koor.
Ann D’Haese