De letterlijke Duitse tekst van de Johannes-Passion naar het Nederlands omzetten is geen sinecure. Bach baseert zich op Bijbelvertalingen van de 18de eeuw die heel anders klinken dan nu. De tekst die wij gebruiken bij de uitvoering van de Johannespassie door deCHORALE volgt zo nauwkeurig als mogelijk de versie van Bach, maar dan in een hedendaags Nederlands. Spreektaal, geen schrijftaal. De gezongen recitatieven van de Evangelist bij Bach worden vervangen door een verslag van wat er toen gebeurd is. Een reporter beschrijft wat hij allemaal ziet, hoort of weet.
Zo wordt het lijdensverhaal de brug tussen alle gezongen passages van de Johannespassie, een rode draad doorheen koren, koralen en aria’s. Door dat in het Nederlands te doen, wordt het voor velen die de Bijbel (helaas) niet meer zo goed kennen hopelijk toegankelijker en begrijpelijker.
Het evangelie volgens Johannes is niet zomaar het eerste het beste.
Het evangelie volgens Johannes is niet zomaar het eerste het beste. Geschreven omstreeks het jaar 100 verschilt de tekst op heel wat plaatsen van de andere, oudere evangelies. Lucas wordt gedateerd op het jaar 80, Mattheus en Marcus rond 60-70. Marcus zou de eerste bron zijn - naast oudere teksten en mondelinge overleveringen - waarop ook Mattheus en Lucas zich baseren. Omdat die drie nogal parallel lopen, worden ze de synoptische evangelisten genoemd. Johannes springt daaruit. Hij kende wellicht ook de andere evangelies, maar gebruikt een heel andere sfeer en voegt er soms wonderlijke verhalen aan toe. Het meest intrigerende onderdeel in het lijdensverhaal van Johannes is het proces. Jezus wordt beschuldigd van zowel godslastering (Hij is de Zoon van God) als van hoogverraad (Hij noemt zich de Koning van de Joden).
Bach werkt dat muzikaal fenomenaal uit. In zijn originele Duitse tekst vallen echter enkele eigenaardigheden op. Zo zingt de Evangelist in een recitativo: ‘Da nahm Pilatus Jesum und geißelte ihn.’ Letterlijk staat er dus dat Pilatus Jezus geselde. Terwijl we in de meeste Bijbelvertalingen lezen dat Pilatus Jezus liet geselen, hij deed het dus niet zelf. Wat er ook van aan is, we houden vast aan de Bach-interpretatie.
Nog een opmerkelijke passage is het moment waarop Jezus de geest geeft. Bach vult dat aan met de tekst van Mattheus over het voorhangsel van de tempel dat in twee scheurde en de aarde die beefde. In het evangelie van Johannes vinden we daar niets van terug. Bach wijzigt ook de beruchte verloochening van Petrus die drie keer ontkent dat hij een leerling van Jezus is. Hij voegt eraan toe: ‘Toen moest Petrus terugdenken aan de woorden van Jezus. Hij ging weg en weende bittere tranen.’ Bij Johannes daarentegen vinden we alleen (Joh 18,27): ‘Opnieuw ontkende Petrus het en op hetzelfde ogenblik kraaide er een haan.’ Niets over de voorspelling van Jezus dat Petrus hem drie keer zou verloochenen voor de haan kraait, geen bittere tranen.
Wilde Bach het verhaal wat dramatischer maken? Of was het sluikreclame voor zijn Mattheuspassie? Wie zal het zeggen…
Marc Van de Looverbosch